كوك كردن ساز از اهميت بسزايي برخوردار مي باشد زيرا نواختن و تمرين ساز بدون كوك درست نه تنها نتايج مناسبي را نخواهد داشت بلكه موجب از بين رفتن حساسيت گوش به عنوان اصلي ترين عامل مهم نوازندگي خواهد بود. در گذشته هنرجويان ساز تار و سه تار پس از سال ها تلمذ در نزد استاد مربوطه توانايي فراگيري روش هاي كوك كردن ساز تار و سه تار را مي آموختند. اين روش ها اغلب بر مبناي حساسيت گوش و اتكا به قوه ي شنوايي هنرجويان ارائه مي گرديد. در شيوه هاي اموزش مجازي كه سعي در ارائه سريع تر مطالب از يكسو و عدم دسترسي مستقيم و حضوري استاد سه تار از سوي ديگر است، مي توان از نرم افزار ها و يا ابزار هاي موجود در سطح اينترنت و بازار استفاده نمود. در زير به روش هاي كوك كردن ساز سه تار و تار ، مبنا و انواع كوك هاي متداول در ميان نوازندگان تار و سه تار خواهيم پرداخت:
همانگونه كه در پست قبل اشاره شد، از ابزارهاي مانند تيونر براي كوك كردساز استفاده مي نماييم. اگرچه تيونر ابزاري دقيق و كارامد براي تمامي نوازندگان محسوب مي گردد اما بهتر است كوك كردن را پس از طي چند سال از اموزش خود نزد استاد مربوطه بصورت گوشي فراگيريد. تا علاوه بر تقويت دقت و حساسيت گوشتان به درك صحيح و بهتري از كوك ساز برسيد. در هر حال شرايط اموزش آنلاين موسيقي ايجاب مي نمايد كه از روش هاي ديگر كمك آموزشي نيز در جهت فراگيري استفاده نماييم. ابزار هاي معرفي شده در پست قبلي نيز به خوبي نياز اوليه شمارا براي كوك نمودن سازتان توسط خود برطرف مي نمايد.نحوه كار با تيونر را در ادامه شرح خواهيم داد:
ساز سه تار داراي چهار سيم مي باشد.كه دو سيم اول آن مجزا و سيم هاي سوم و چهارم سه تار نيز معمولا بصورت مشترك و يكسان كوك مي گردند.
در موسيقي ايراني مبناي واحد و مشخصي براي كوك سازهايي چون تار و سه تار موجود نمي باشد و نوازندگان غالبا بر اساس سليقه شخصي و حس و حال خود در لحظه ساز را با اندك تغييراتي كوك مي نمايند. اين امر در ابتدا كمي موجب سردرگمي هنرجويان و علاقه مندان مي گردد اما در ادامه موجب تنوع در صدادهي و رنگ آميزي صوتي ساز ها مي گردد.
به عنوان مثال سيم اول سه تار كه به سيم DO نيز مرسوم مي باشد در ساز بسياري از اساتيد با تغييراتي در كوك بروي نت هاي متفاوتي چون Si ، La و ... نيز كوك مي گردد. دليل اين امر تنها سليقه شخصي نوازنده و فيزيك صوتي ساز وي مي باشد. ما نيز بر همين اساس و بر مبناي شيوه هاي متداول اقدام به تعيين نت هر سيم خواهيم نمود.
همانطور كه گفته شد سيم اول را سيم Do مي نامند و منظور نت اول چرخه ي توالي نت ها (دو) مي باشد.در سازهايي مانند سه تار مي توانيم بسته به نوع ساز كمي اين سيم را شل تر نموده و بروي نت هايي همچون Si و Si (بمل) و يا La , ... نيز كوك نماييم. كوك پيشنهادي براي آْموزش ما براي سيم اول نت Si مي باشد. جداي از بحث سليقه اي با وجود ضخامت سيم هاي سه تار و عدم تسلط هنر جويان در كوك امكان پاره شدن سيم در نت هاي بالاتر همچون نت مبنا ( دو) نيز جود دارد و كوك كردن سيم اول بروي نت سي ازين امر نيز تا حدودي جلوگيري خواهد نمود.
حال به سراغ تيونر خواهيم رفت و پس از روشن نمودن آن، بروي سيم اول مضراب مي زنيم علامت هاي نشان دهنده ي روي تيونر نشاندهنده نت هاي موسيقي مي باشند. در ابتدا ممكن است اين حروف برايتان نا آشنا باشد در جدول زير حروف دستگاه تيونر و نت معادل آن را براي شناخت بهتر قرار خوهيم داد.
| D |
E |
F |
G |
A |
B |
C |
| Re |
Mi |
ِّFa |
Sol |
La |
SI |
DO |
همانطور كه اشاره شد سيم اول را بروي نت Si كوك مي نماييم. يعني پس از نواختن مضراب بروي سيم اول سه تار، طبق جدول فوق دستگاه مترونوم مي بايست نت B را نشان دهد. درصورت چرخاندن بيش از حد گوشي ساز با سفت شدن بيش از حد آن، امكان پاره شدن آن بسيار مي گردد. توصيه مي گردد با وجود آشنايي نداشتن به نحوه كوك در ابتدا، پس از هربار چرخاندن گوشي به آرامي به سيم نواخته و با دستگاه نت مورد نظر را چك نماييد تا به نت مورد نظر برسيد. همانطور كه گفته شد سيم هاي سه تار معمولا بالارفتن كوك را تا حدود نت هاي DO , Re تحمل مي نمايند و سپس پاره خواهند شد.
پس از كوك نمودن سيم اول نوبت سيم دوم مي رسد. سيم دوم نيز به نام سيم سل Sol شناخته مي شود كه به دليل اينكه سيم اول نيم پرده پايين تر از نت دو يعني بروي نت سي كوك گشته است، سيم دوم را نيز به جاي سل نيم پرده پايين تر مي آوريم. بدين ترتيب سيم دوم با توجه به علامت هاي مترونوم و بر طبق جدول بالا بروي F (ديز) كوك مي گردد.
در دروس اوليه و مراحل ابتدايي نوازندگي دوسيم سوم و چهارم را كه به سيم هاي بم نيز معروف مي باشند يكسان و مانند سيم اول كوك مي نماييم. يعني طبق توضيحات فوق در صورتيكه سيم اول بروي نت سي و حرف B بروي مترونوم كوك گرديده است دو سيم سوم و چهارم را نيز طبق سيم اول بروي همان نت سي و با ترتيب توضيح داده شده كوك مي نماييم.
نويسنده: هفت حصار
http://www.hafthesar.blogfa.com
سه گاه جليل شهناز 
قسمتي از كنسرت جليل شهناز 
