جليل شهناز (۱ خرداد ۱۳۰۰ اصفهان - ۲۷ خرداد ۱۳۹۲ تهران) يكي از سرشناس‌ترين نوازندگان تار و سه تار سدهٔ اخير در ايران بود.
زندگينامه:
جليل شهناز، در سال ۱۳۰۰ در اصفهان به دنيا آمد. تقريباً همه اعضاي خانواده وي با موسيقي آشنايي داشتند و در رشته‌هاي مختلف هنر از جمله تار، سه‌تار، سنتور و كمانچه به مقام استادي رسيدند. پدرش «شعبان‌خان» علاقه وافري به موسيقي اصيل ايراني داشت و علاوه بر تار كه ساز اختصاصي او بود، سه‌تار و سنتور هم مي‌نواخت. عموي او غلامرضا سارنگ (سارنج) هم از نوازندگان كمانچه بود.
جليل شهناز، از كودكي به موسيقي علاقه‌مند شد و نواختن تار را در نزد عبدالحسين شهنازي و برادر بزرگ خود حسين شهناز كه به خوبي ساز مي‌نواخت، آغاز كرد. پشتكار زياد و استعداد شگرف جليل به حدي بود كه در سنين جواني از نوازندگان خوب اصفهان شد.
در كتاب «موسيقي‌دانان ايراني» نوشته پژمان اكبرزاده آمده است: «شهناز نوازندگي در راديو اصفهان را از سال ۱۳۲۸ آغاز كرد و در سال ۱۳۳۶ به دعوت سازمان راديو به تهران آمد و در برنامه‌هاي گوناگوني مانند برنامه گلها، اركستر حسين ياحقي و... به عنوان تكنواز و همنواز به فعاليت پرداخت. وي همچنين در گروه «ياران ثلاث» (همراه با تاج اصفهاني و حسن كسايي) و گروه اساتيد موسيقي ايران كنسرت‌هاي بسياري را در داخل و حارج از ايران اجرا نمود. شهناز در برنامه‌هاي جشن هنر شيراز نيز حضوري فعال داشت.»
اين نوازنده تار در طول زندگي هنري خود با هنرمندان والاي كشور از جمله فرامرز پايور، حبيب‌الله بديعي، پرويز ياحقي، همايون خرم، علي تجويدي، منصور صارمي، رضا ورزنده، امير ناصر افتتاح، جهانگير ملك، اسدالله ملك، حسن كسائي، محمد موسوي، تاج اصفهاني، اديب خوانساري، محمودي خوانساري،عبدالوهاب شهيدي، اكبر گلپايگاني، حسين خواجه اميري، محمد رضا شجريان، حسن زيرك(خواننده بزرگ كرد)، علي‌اصغر شاه‌زيدي، طباطبائي و محمد اصفهاني همكاري داشته‌است.
وي در دههٔ ۱۳۶۰ همراه با فرامرز پايور (سنتور)، علي اصغر بهاري (كمانچه)، محمد اسماعيلي (تنبك) و محمد موسوي (ني) «گروه اساتيد موسيقي ايران» را تشكيل داد و با اين گروه، مسافرت‌هاي متعددي به كشورهاي اروپايي، آسيايي و آمريكا داشت.
وي در سال ۱۳۸۳ به عنوان چهره ماندگار هنر و موسيقي برگزيده شد. همچنين در ۲۷ تير سال ۱۳۸۳، مدرك درجه يك هنري (معادل دكترا) براي تجليل از يك عمر فعاليت هنري به جليل شهناز اهدا شد.
در سال ۱۳۸۷، محمدرضا شجريان، گروهي كه با آن كار مي‌كرد را به افتخار جليل شهناز، گروه شهناز نام گذاشت.
جليل شهناز، علاوه برنواختن تار، كه ساز اختصاصي اوست، با نواختن ويولون، سنتور و تمبك و آواز -سه تار نيز آشنايي كامل دارد؛ كه تمام فايلهاي صوتي استاد موجود است و در درجه استاداني چون ياحقي -پايور مي‌نوازد. معروف است كه او در شيوه نوازندگي مي‌تواند با ساز خود علاوه برنواختن، آواز هم بخواند.
كيومرث، عليرضا، فرشته، فريبا، فروزنده و نوشين از فرزندان استاد شهنار هستند كه در كشورهاي آمريكا، فرانسه و ايران اقامت دارند.
درباره شيوه نوازندگي جليل شهناز
در آيين نكوداشت جليل شهناز و درويش خان در فرهنگسراي هنر در سال ۱۳۸۵ گفته شده است:
حسن كسائي: شناخت موسيقي كار هركسي نيست. همه موسيقي را گوش مي‌دهند و دوست مي‌دارند اما كسي كه سره را از ناسره تشخيص بدهد و بتواند درك مقاماتي را كه استاد شهناز نواخته‌اند داشته باشد بسيار نادر است. همه ساز مي‌زنند و همه خوب ساز مي‌زنند ولي قدرت نوازندگي و محفوظات و لحظات موسيقي كه آقاي شهناز مي‌دانند و اجرا كرده‌اند، چيزي كه در دست همگان باشد نيست. يعني رديف موسيقي ايران نيست. قدرت آقاي شهناز در جواب دادن و دونوازي خارق العاده‌است. من ۶۰ سال با ايشان همنوازي كرده‌ام و ساز بنده با ساز شهناز گره خورده‌است.
محمدرضا شجريان: ساز شهناز در من زندگي مي‌كند و من با ساز شهناز زندگي مي‌كنم. من تنها خواننده‌اي هستم كه خودم را شاگرد جليل شهناز مي‌دانم. ساز اين نوازنده بي بديل، يك ساز آوازي است؛ برخلاف ديگر نوازنده‌ها كه ۸۰ درصد سازي مي‌زنند و فقط ۲۰ درصد آوازي. جليل شهناز به بيان واقعي در نوازندگي تار رسيده است؛ چرا كه در گيرودار رديف و تقليد از ديگران نماند و مانند آبشاري خروشان در جريان است.
داريوش پيرنياكان: جليل شهناز هنرمندي است كه زاواياي بسياري در سازش نهفته‌است. وي علاوه براشراف كامل بر رديف و رموز آن، ويژگي منحصربه‌فردي ديگري نيز داشت. جواب آوازهاي شاهكار و بي نظير، استفاده از تمام امكانات ساز، نواختن بسياري از گوشه‌هاي مهجور، رعايت جمله‌بندي در نوازندگي از جمله ويژگي‌هاي نوازندگي جليل شهناز است.
استادپرويز ياحقي: شهناز دفتر تار را بست
| يك عمر توان به ساز دمساز شدن | وز ساز نواختن سرافراز شدن | |
| صد سال توان به تار مضراب زدن | اما نتوان جليل شهناز شدن |
درگذشت
جليل شهناز پس از يك دوره بيماري صبح روز دوشنبه ۲۷ خرداد ۱۳۹۲ در بيمارستان آراد درگذشت محمدرضا شجريان پس از درگذشت جليل شهناز گفت: "استاد جليل شهناز در من شور و عشق آفريد و من با صداي تار شهناز بدين جا رسيدم و كلمهٔ استاد فقط لايق شهناز و استاد جليل شهناز را بسان حافظ كه تكرار ناشدني‌ست و با احترام به تمام نوازندگان تار پس از استاد شهناز بايد دفتر تار ايران بسته شود."
پس از درگذشت جليل شهناز، راميز قلي اف نوازنده برجسته تار در جمهوري آذربايجان پيام تسليتي به همين مناسبت از طريق سفارت جمهوري اسلامي ايران ارسال نمود.
آثار
- آلبوم "عطرافشان" (همراه با تمبك محمد اسماعيلي)."زبان تار" (تا تمبك جهانگير ملك)...
- كتاب «گل‌هاي جاويدان» (پانزده قطعه براي تار و سه تار). نت نگاري: هوشنگ ظريف. انتشارات سرود، تهران، ۱۳۷۹. برخي از آلبوم‌هاي جليل شهناز:
- حضور در برخي شماره هاي مجموعه آلبوم آشنايي با شيوه آواز استاد غلامحسين بنان
- غم‌زده (همايون خرم، جليل شهناز، اميرناصر افتتاح)
- پانزده قطعه برگزيده براي تار
- تار و ترمه
- شور و زندگي
- عشق و زندگي
- انتظار دل، خلوت گزيده (باصداي استاد محمدرضا شجريان)
- نرگس مست (باصداي حسام الدين سراج)
- سكوت (باصداي شادروان ايرج بسطامي)
- گل من (باصداي ايرج (حسين خواجه اميري))
- تمناي وصال (باصداي عبدالحسين مختاباد)
- كنسرت اساتيد موسيقي ايران (باصداي شهرام ناظري و اجراي گروه اساتيد موسيقي ايران)
- كرشمه نرگس (باصداي سيامك شجريان، برادر استاد محمدرضا شجريان)
- شمع لرزان (اسدالله ملك، جليل شهناز، منصور صارمي، جهانگير ملك)
- دل شيدا (باصداي شهرام ناظري و اجراي گروه اساتيد موسيقي ايران)
- دفتر تار
- عطرافشان
- افتخار آفاق
- باغ نوا
- رهاورد
- زبان تار
- آواي جان
- آواي شهناز
- قطره شبنم (اسدالله ملك، منصور نريمان، مجيد نجاحي، جليل شهناز، فرهنگ شريف، فضل‌الله توكل، جهانگير ملك)
- حماسه ايران (اديب برومند، جليل شهناز، پرويز ياحقي، جهانگير ملك)
- چهارباغ (گروه اساتيد موسيقي ايران)
- نوبهار (باصداي علي رستميان)
- دل من (باصداي علي رستميان)
- ياران زنده‌رود (جلال‌الدين تاج اصفهاني)
- به اصفهان رو (جلال‌الدين تاج اصفهاني)
- موج آتش (همايون خرم، جليل شهناز، اميرناصر افتتاح)
- صد سال تار (هنرمندان مختلف از جمله جليل شهناز، محمدرضا لطفي و...)
- چهار مضراب
- شب مهتاب (باصداي علي رستميان)
- نغمه نوروزي (باصداي علي رستميان)
- راز (جواد معروفي، پرويز ياحقي، جليل شهناز، جهانگير ملك، محمد اسماعيلي)
- مهر (پرويز ياحقي، جليل شهناز، اميرناصر افتتاح)
- نويد بهاري
- شهناز شهنواز
- پانزده قطعه براي تار
- چهارباغ
از ويكي‌پديا، دانشنامهٔ آزاد